Zich "ethischer" gedragen?

Om te bepalen welke doelen ethiekonderwijs zou kunnen hebben, is het zinvol om na te denken in welke situaties voor mensen "iets ethisch" op het spel staat. Dit zijn situaties waarin mensen constateren dat ze met ethiek/moraal bezig zijn en/of concluderen dat men/anderen zich ethischer had kunnen gedragen. Mede geïnspireerd door Hendrik Kaptein's lawful but awful (rechtmatig maar moreel verwerpelijk) doen zich - enigszins zwart/wit en niet rekening houdend met een grijs tussengebied - de volgende situaties zich voor in de (beroeps)praktijk:

Not lawful and awful

• Iemand handelt bewust niet volgens de waarden en normen van de samenleving (vaak vastgelegd in wet- en regelgeving) of het beroep (vaak vormgegeven via gedragscodes). Ethiekonderwijs zou moeten voorkomen dat mensen op deze manier zich "onethisch" gedragen. Centrale begrippen: morele vorming, morele educatie, integriteit.
• Iemand ziet een ander bewust zich niet volgens de waarden en normen van de samenleving of het beroep handelen. Ethiekonderwijs zou erop gericht moeten zijn mensen de competenties te geven hiertegen op te treden. Centrale begrippen: integriteit, morele moed, klokkenluiders, aanspreken / morele stomheid, tunnelvisie.
• Iemand handelt onbedoeld en mogelijk zelfs met de juiste intenties niet conform wat zijn beroep of de samenleving van hem of haar vraagt. Ethiekonderwijs zou erop gericht moeten zijn de persoon zich hier bewust van te maken. Centrale begrippen: morele sensibiliteit, rolbewustzijn
• Iemand ziet een ander zich onbedoeld niet volgens de waarden en normen van de samenleving of het beroep handelen. Ethiekonderwijs zou erop gericht moeten zijn mensen de competenties te geven hiertegen op te treden. Centrale begrippen: aanspreken / morele stomheid.

Awful?

• Iemand staat voor een concreet moreel dilemma en weet niet hoe te handelen. Een keuze tussen twee of meer goede opties verdeelt de persoon (maar vraagt om vuile handen). Ethiekonderwijs zou erop gericht moeten zijn te helpen met het maken van een afweging. Centrale begrippen: morele sensibiliteit, ethische theorieën, kritisch denken, morele stappenplannen, moreel beraad.
• Hetzelfde als bij het vorige punt maar dan voor meer maatschappelijk grote onderwerpen (kan de doodstraf gerechtvaardigd worden, wat zijn de grenzen van euthanasie, de weigerambtenaar, etc.). Vaak is dit een zoektocht naar wat wel/niet lawful moet zijn.
• Aan het eerste punt gerelateerd: Een professional kan cliënten adviseren die voor een moreel dilemma staan. Dus niet de professional maar de cliënt staat voor een lastige keuze. Ethiekonderwijs zou er op gericht moeten zijn deze professionals hulpmiddelen te bieden om cliënten te wijzen op en te ondersteunen in het maken van een (redelijjke) afweging.

Lawful but awful

• Iemand handelt conform de waarden en normen van de samenleving of van het beroep maar de vraag zou gesteld kunnen worden of deze waarden en normen - vaak vastgelegd in wet- en regelgeving - wel moreel wenselijk zijn (denk aan WOII of de Apartheidswetten). Ethiekonderwijs moet erop gericht zijn dat studenten leren de waarden en normen van de huidige samenleving kritisch te beschouwen om waar mogelijk de huidige groep niet te volgen. Centrale begrippen: morele sensibiliteit, groepsdenken, tunnelvisie.
• Iemands anders handelt conform de waarden en normen van de samenleving of van het beroep maar de vraag zou gesteld kunnen worden of deze wel moreel wenselijk zijn (denk aan de WOII of de Apartheidswetten). Ethiekonderwijs moet erop gericht zijn dat studenten leren dit in te zien en dat ze de ander durven aan te spreken.